بیو فیلم شیوه‌ی غالب زندگی برای باکتری‌ها است و امروزه در بسیاری از بیماری‌های انسانی نقش دارد. در حال حاضر مجموعه‌ای از شواهد علمی و بالینی در حال رشد در مورد وجود بیو فیلم در زخم‌ها وجود دارد، دال بر این موضوع که این موجود، در واقع یکی از عواملی است که در تاخیر بهبودی و ترمیم زخم نقش دارد. مکانیسم‌های مختلفی در بیو فیلم از جمله اختلال در اپیتلیالیزاسیون، تشکیل بافت دانه‌بندی، کاهش حساسیت به عوامل ضد میکروبی و دفاعی میزبان می‌توانند مانع بهبودی در فرایند التیام زخم شوند.
نحوه‌ی شناسایی بیو فیلم
بیوفیلم‌ها را باید یک موجود نفوذی دانست که ماهیت و کارکرد اصلی‌شان، اختلال در روند بهبودی زخم است، هنگامی که 3 الی 4 هفته از شروع زخم گذشت و روند التیام وترمیم آن راکد شد، به کلنی بیوفیلم مشکوک شوید. بسیاری از اوقات بیوفیلم‌ها دیده نمی‌شوند. آنها میکروسکوپی هستند، اما می‌توانند خود را به عنوان یک فیلم براق نشان دهند. هیچ علامت و نشانه‌ای از عفونت وجود ندارد. وقتی که بزرگتر شد، می‌توانید خیلی راحت‌تر آنها را شناسایی کنید.
بیوفیلم‌ها معمولاً از سویه‌های مخلوط باکتری‌ها، قارچ‌ها، مخمرها، جلبک‌ها، میکروب‌ها و سایر بقایای سلولی تشکیل شده‌اند. هنگامی که انواع خاصی از میکروارگانیسم‌ها خود را به سطح زخم بچسبانند، بیوفیلم تشکیل بوجود می‌آید و سپس ماده‌ای چسبناک ترشح میشود.
با وجود نشانه‌های ظاهری دال بر وجود بیو فیلم، پزشکان جهت اطمینان صد در صدی، از راهکارهای تخصصی و گران‌قیمت مانند میکروسکوپ کانفوکال یا میکروسکوپ الکترونیکی استفاده می‌کنند.
چرا بیوفیلم‌ها می‌توانند یک چالش باشند؟
آنتی‌بیوتیک‌ها برای حمله به باکتری‌ها طراحی شده‌اند و فقط ممکن است، باکتری‌های موجود در یک بیو فیلم را تا حدی از بین ببرند. بیو فیلم ها در واقع آنتی‌بادی‌های بزرگ را فلج کرده و میکروب‌کش‌ها را خنثی میکند.
از بین بردن بیو فیلم یکی از کارهای دشوار برای پزشکان و پرستاران به حساب می‌آید، زیرا کاملاً به بافت اطراف آن چسبیده، در برابر آنتی‌بیوتیک مقاوم بوده، در آن نفوذ میکند، در برابر بیوسیدها مقاوم است و از پاسخ ایمنی موضعی بدن فرار میکند.
به همین دلیل است که مطالعات بالینی نشان می‌دهد، 60٪ از زخم‌های مزمن حاوی بیو فیلم هستند. و پس از برداشت بافت مرده روند بهبودی مجددا آغاز شود. به نظر می‌رسد که زخم در حال ترمیم است، در حالی که ترمیم جراحت راکد میشود. در واقع به دلیل چسبیدن بیو فیلم به زخم‌ها، این مسئله باعث بروز تولید آنزیم‌ها و سموم مخرب میشود، که موجب ایجاد حالت التهابی در زخم مزمن شوند، که در نتیجه بیو فیلم ها بر توانایی بهبود زخم‌های مزمن تأثیر می‌گذارند.
علائم و نشانه‌هایی عفونت بیو فیلم
در حالی که عفونت‌های بیو فیلم به دلیل علائم خاصی شناخته شده نیستند، اما چند نشانه وجود دارد که نشان می‌دهد، از عفونت مزمن بیو فیلم رنج می‌برید. اگرچه این موارد به هیچ وجه برای عفونت بیو فیلم قطعی نیستند، در اینجا چند نشانه وجود دارد که باید در نظر بگیرید:
- با وجود علائم مزمن دستگاه گوارش، هیچ عفونت بیماری‌زایی یا رشد بیش از حد در آزمایش مدفوع جامع وجود ندارد؛
- عفونت‌های جدید حتی در صورت آزمایش ضد میکروبی در زمان آزمایش مجدد نشان داده می شوند. این نشان می‌دهد که بیو فیلم ها در مرحله‌ی اول درمان به اندازه کافی مختل شده‌اند، تا در آزمایش ظاهر شوند؛
- درمان‌های قبلی بدون برهم‌زننده بیو فیلم طبیعی بی‌نتیجه بوده است.
بیو فیلم ها باعث بروز چه نوع عفونت‌هائی می‌شوند؟
عفونت‌ها هم همانند، زخم‌ها بسته به اینکه از نوع حاد یا مزمن باشند، روند و سیر پیشرفت‌شان متفاوت است. عفونت اگر از نوع شدید باشند، با سرعت سریع‌تری در بدن بروز میکند و خود را نشان می‌دهد و برعکس عفونت مزمن به راحتی خود را نشان نمی‌دهد و ممکن است، مدت‌ها از وجود آن در بدنتان بی‌اطلاع باشید.
به طور مثال اگر آلودگی انگلی یا باکتریایی (از جمله SIBO) / مخمر یا رشد بیش از حد دارید، به ویژه کسانی که سابقه‌ی مقاومت در برابر درمان را دارند، به احتمال زیاد با عفونت بیو فیلم همراه هستید. این بدان دلیل است، که تخمین زده می شود 80٪ از کل عفونت‌های دستگاه گوارش توسط میکروب‌های تولید کننده بیو فیلم ایجاد میشود.
اگر در بدنتان بیو فیلم تشکیل شده باشد، در اثر آن ممکن است، دچار بیماری‌های عفونی شوید، که در ذیل به آن اشاره میشود:
- عفونت‌های واژینوز باکتریایی؛
- عفونت‌های دستگاه ادرار؛
- عفونت‌های گوش میانی؛
- تشکیل پلاک دندانی یا لثه‌ای؛
- اندوکاردیت؛
- عفونت‌های مرتبط با کاتترها و مفاصل مصنوعی؛
- عفونت سیستیک فایبروزیس و…
چگونه می‌توان مانع رشد بیو فیلم شد؟
یکی از راهکارهایی که به منظور جلوگیری از رشد بیو فیلم زخم می‌توانید به کار ببرید، استفاده از ترکیبات ترکیبات دبریدمان، پانسمان‌های ضد میکروبی، عوامل ضد بیو فیلم و آنتی‌بیوتیک‌ها، برای نابودی و ریشه‌کنی آن و تسریع در روند بهبودی زخم است، ضمن اینکه با استفاده از کورتاژ به بیو فیلم دبرید، می‌توان تا حدودی مانع از تشکیل بافت دانه‌بندی زخم شد. مدیریت دقیق زخم، ترشحات آن و پاتوفیزیولوژی‌های زمینه‌ای با این روش تکمیل میشود. اما به طور کلی یکی از روشهای موفقیت‌آمیز بهبود بیو فیلم، دِبریدمان یا برداشت بافت مرده زخم است.
دِبریدمان
از بین بردن فیزیکی مواد خارجی به وضوح ساده ترین و در حال حاضر موثرترین روش برای از بین بردن این موانع بهبودی است. در واقع فرایند برداشت بافت مرده پوست، باکتری های کلونیزه شده و بیوفیلم چسبیده به زخم را ریشه کن میکند.
انواع تکنیک های دِبریدمان
تکنیک های دبریدمان از جراحی تخصصی و دبریدمان تیز ، دبریدمان مکانیکی ملایم تر با کورت ، پد های پارچه ای ، لاواژ یا سونوگرافی گرفته تا دبریدمان اتولیتیک با پانسمان های نگهدارنده رطوبت. همچنین ممکن است محلی برای دبریدمان شیمیایی با استفاده از محلول های شستشو یا ژل های حاوی ضد عفونی کننده ها مانند هیپوکلریت سدیم یا اسید هیپوکلروس وجود داشته باشد.
اما این توجه داشته باشید، دبردیمان به هر روشی که باشد، بیوفیلم مجددا و پس از چند ساعت احتمالا باز میگردد، در واقع باید این راهکار درمانی به صورت اصولی و منظم باشد تا به نتیجه اثر بخش دست پیدا کنید. به عبارتی بافت مرده احتمال دارد که بافت زیرین پوست در تماس باشد و به همین دلیل اگر دبردیمان منظم و اصولی نباشد، بیوفیلم مجددا رویش میکند. بنابراین ممکن است به روشهای نرمتر دبریدمان مانند کورتاژ ، پد های پارچه ای یا شستشوی شیمیایی ایمن برای پوست پاسخ دهد و از بین رود.
با وجود اینکه هدف از دبردیمان برداشت بافت مرده به منظور تجزیه ی بیوفیلم برای جلوگیری از تشکیل مجدد آن است، اما تنها در صورتی موثر واقع خواهد شد که با داروهای ضد میکروبی مناسب و دیگر راهکارهای ترمیم زخم همراه باشد.
داروهای آنتی‌باکتریال
فراوانی عوامل ضد میکروبی موجود (به عنوان مثال آنتی‌بیوتیک‌ها، پاک‌کننده‌ها، ژل‌ها، پانسمان‌ها) ممکن است برای متخصصان مراقبت‌های بهداشتی گیج‌کننده باشد. آنتی‌بیوتیک‌ها باید با مسئولیت‌پذیری و فقط در مواردی که مشکوک به عفونت بالینی هستند یا توسط ارزیابی بالینی و میکروبیولوژیکی تأیید می‌شوند، استفاده شوند.
در یک زخم تراوش‌یافته با بیوفیلم مشکوک، باید از یک پانسمان ضدعفونی‌کننده بسیار جاذب استفاده شود، زیرا استفاده از گاز یا مش ضد عفونی‌کننده به دلیل ضعف توانایی مدیریت ترشحات، نامناسب است. ترکیبی محتاطانه از دبریدمان، ضد میکروب‌ها و محصولات مدیریت زخم در حال حاضر بهترین پروتکل موجود برای مراقبت از زخم‌هایی است که مشکوک به بیوفیلم یا عفونت هستند.
درمان طبیعی بیوفیلم در مقابل درمان‌های آنتی‌باکتریال
مقاومت آنتی‌بیوتیکی تطبیقی در حال افزایش در سطح جهان به عنوان یک مانع در هنگام درمان عفونت‌های حاد و مزمن مرتبط با بیوفیلم عمل میکند. داروهای گیاهی قرن‌ها در فرهنگ‌های مختلف انسانی استفاده میشود و برخی از این محصولات طبیعی برای پیشگیری و درمان بیماری‌های عفونی ضروری است. به عنوان مثال، گیاهان دارویی سنتی چینی معمولاً در عفونت باکتریایی و پیشگیری مورد استفاده قرار می گیرند و برخی گیاهان مانند قاصدک ، قاشک و پاخری توانایی ضد باکتری را از خود نشان داده‌اند، در ذیل به بقیه ی این موارد اشاره میشود:
-
سیر
سیر به عنوان منبع غنی از بسیاری از ترکیبات با اثرات ضد میکروبی در نظر گرفته میشود. اثرات مهاری آن بر کاهش عوامل ویروس نشان داده است. در رابطه با تاثیر آن بر تشکیل بیوفیلم در برابر داروهای ضد باکتریایی بالینی نشان داده شده است.
-
عصارهی جینکو بیلوبا
عصارهی گینکو بیلوبا به طور قابل توجهی مانع ازتشکیل بیوفیلم در سطوح غشا glass شیشه میشود، بدون اینکه بر رشد باکتری تأثیر بگذارد؛
-
کلوریتین
فلورتین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان، در سیب به وفور یافت میشود. به طور قابل توجهی تشکیل بیوفیلم را کاهش می‌دهد و به مرور زمان رشد آن را متوقف میکند. فلورتین همچنین به عنوان یک مهار کننده‌ی تشکیل بیوفیلم و همچنین به عنوان یک ماده‌ی ضد التهابی در التهاب عمل میکند؛
-
عصاره Herba patriniae
عصاره Herba patriniae اثر مهاری قابل توجهی بر روی اکثر این ژن‌های مرتبط با بیوفیلم نشان می‌دهد، که همزمان با کاهش در تشکیل بیوفیلم و تداخل در ساختار بیوفیلم‌های بالغ عفونت‌های مرتبط با آن را هم از بین می‌برد؛
-
اتیل استات
خاصیت‌های دارویی این گیاه اثرات ضدچسبندگی بر روی بیوفیلم زخم اعمال میکند و باکتری‌ها را نابود میکند.
- عصارهی چای سبز؛
- گل محمدی؛
- کوئرستین
کوئرستین که در بسیاری از میوه‌ها، سبزیجات و غلات وجود دارد، یک گیاه پلی فنول است.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4994495
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4486148/
