اگر می خواهید درباره سوختگی با زغال بیشتر بدانید و یا با خطرات ناشی از زغال و درجات سوزانندگی ان اشنایی ندارید و یا با زغال سوخته اید و برای درمان ان سردرگم هستید، خواندن این مقاله را به شدت توصیه می کنیم.

اول سوالی که پیش می اید نحوه نگارش زغال یا ذغال کدام یک صحیح تر است؟

مصارف زغال در زندگی روزمره ما چیست؟

چرا ما با زغال می سوزیم؟

ایا ارتباطی بین سوختگی با الکل و سوختگی با زغال وجود دارد؟

ایا سوختن با هر نوع زغال می تواند درجات مختلف سوختگی را باعث شود؟

هنگامی که می خواهیم زغال را روشن کنیم باید چه نکاتی را رعایت کنیم؟

هنگامی که با زغال می سوزیم چه اقداماتی را انجام دهیم؟

اقدامات لازم برای جلوگیری از سوختگی با زغال چیست؟

کدام یک از زغال ها بسیار سوزاننده تر است؟

زغال چینی چیست و چرا بلای زغال چینی بلای پوست ما شده است؟

ایا جای ذغال بر بدن می ماند؟

ایا زغال گوشت اضافه می اورد؟

با ما همراه باشید.

اول سوالی که پیش می اید نحوه نگارش زغال یا ذغال کدام یک صحیح تر است؟

این مورد بین اساتید زبان فارسی مانند استاد معین و مرحوم دهخدا مورد بحث است.

استاد معین می فرمایند ما هیچ کلمه ای در زبان فارسی نداریم که با ذ شروع شود ئو شکل درست کلمه زغال است.

استاد دهخدا می فرمایند که “شکل درست با ذ صحیح باشد، چه دغل با دال مهمله نیز به معنی خس و خاشاکی است که در حمام ها  می سوزانند.

ما در این مقاله به هر دو استاد احترام می گذاریم و از هر دو شکل صحیح زغال و ذغال استفاده می کنیم.

سابقه استفاده از ذغال در طول تاریخ

سابقه تهیّه ذغال چوب بر طبق برخی مستندات تاریخی به بیش از 5500 سال قبل می رسد. اوّلین دستاوردهای بشر در زمینه ذوب فلزاتی چون : برنز ، مس ، آهن ، نقره و همچنین تهیّه شیشه ها با کمک ذغال چوب حاصل گردیده اند.

ذغال چوب بعنوان ماده ای سبک شمرده می شود، که تنها 15 درصد ) 1/6 ( وزن چوب مصرفی با حجم

معادل را دارا است لذا چوب را ابتدا در محل قطع درختان یا حوالی آن به ذغال تبدیل می کنند سپس به مناطق

مصرف منتقل می سازند. ذغال چوب احتمالاً محصول نهایی اکثریت درختانی است، که در منطقه مدیترانه ای اروپا قطع می گردند.

در یونان باستان برای چوب ها ارزش زیادی قائل بودند، آنچنانکه در زمان وقوع جنگ ها و در مواجهه با هجوم دشمنان با برداشتن درب ها و پنجره های خانه هایشان می گریختند.

تولید سنتی آهن و مس نیاز فراوانی به مصرف چوب داشت بطوریکه تخمینا برای بدست آوردن حدود  60 پوند شمش مس می بایست 4 ایکر از درختان جنگلی را قطع می کردند، تا به مصرف برسانند.

بعلاوه اکثر مردمان قدیم از ذغال چوب برای گرم کردن منازل و پخت و پَز استفاده می نمودند، بطوریکه اجاق

ها و منقل هایشان همواره روشن می مانده است.

مصارف امروزه زغال چیست؟

ذغال چوب charcoal را از گرمادهی هیمه ها یا هیزم ها در اتاقک ها، بشکه ها

کوره ها و یا در قالب توده های زمینی با محدودسازی ورود اکسیژن مورد نیاز برای اشتعال بدست می آورند.

دادن گرمای زیاد به چوب ها به هر طریقی که اِعمال گردد، موجب شکستن ترکیبات شیمیایی چوب ها و تبدیل

آنها به : گازها ، قطران و مواد کربنی جامدی می گردد، که به آن ذغال چوب می گویند.

ذغال چوب بدون توجّه به شیوه تولید برای قرن های متمادی پیشین از اهمیّت فراوانی در مناطق روستایی جهان به

عنوان یک منبع تأمین انرژی کارآمد و بی خطر برخوردار بوده است.

امروزه بسیاری از کشورهای جهان در صددند تا همچنان از ذغال چوب برای : پخت و پز در منازل ، اهداف

تفریحی-تفننی و آشپزی در رستوران ها بهره گیرند. در حال حاضر ساکنین زمین مقادیر بسیار زیادی از ذغال

چوب را بعنوان سوخت در فعالیت های تفریحی و تفننی  مصرف می کنند لذا چنین کاربردهایی می توانند به تشویق تولید صنعتی آن در مقادیر وسیع منجر گردند.

از ذغال چوب همچنین برای تهیّه : دی سولفید کربن، تتراکلرید کربن، سیانید سدیم و دیگر ترکیبات شیمیایی صنعتی سود می جویند.

بیشترین مقدار ذغال چوب را در صنایع به صورت کربن فعال activated carbon  بکار می برند. سایر کاربردهای ذغال چوب در صنایع عبارت از : ذوب فلزات، افزایش سختی فلزات ، و گدازش غیر فلزات می باشند.

کمتر کسی پیدا می شود که تا به حال اسم ذغال را نشنیده باشد.زغال امروزه جزوی از زندگی ما شده است به خصوص در پیک نیک رفتن ها و دور همی ها و به اصطلاح جوجه زدن و بال کبابی و …

مصرف روز افزون زغال در بین ما ایرانیان در استفاده از قلیان می باشد.

فرهنگ قلیان و استفاده بیش از حد این فرهنگ باعث مصرف بیش از زغال در میان جامعه شده است و به طبع خطرات جانبی ان مانند سوختگی با زغال را نیز بیش از پیش پر رنگ تر کرده است.

علاوه بر سوختگی با زغال این موضوع ارتباط نزدیکی با سوختگی با الکل دارد.

بسیاری از هموطنان گرامی ما معمولا جهت پخت و پز و یا فراهم کردن بساط قلیان از زغال های از پیش اماده توسط شرکت های تولید زغال استفاده می کنند.

اولین اشتباه اینکه که کمی چوب خشک اطراف زغال می ریزند و پس از شعله ور شدن اتش در اطراف زغال با پاشیدن الکل روس زغال به دلیل قدرت شعله ور شدن سریع الکل بلافاصله الکل از همان مسیر به سمت داخل بطری برمی گرددو بطری اتش می گیرد.

فردی که الکل روی اتش میریزد، دستپاچه میشود و الکل را بر روی خود و سایر ادم های اطراف می ریزد و باعث سوختگی با الکل میشود.

با هم صحبت های امیر حسین را راجع به سوختگی با الکل در حین اماده کردن زغال می خوانیم.

“با دوستام رفته بودم بیرون که دور همی قلیون بکشیم.مسول اماده کردن زغال شدم، ژل سوختنی تموم شده بود با خودم گفتم خب با الکل سریع اماده میکنم.فکر نمیکردم با الکل بسوزم.همه چی تو چشم برهم زدنی اتفاق افتاد.شاید بیش از صد بار با الکل اتیش روشن کرده بودم ولی این دفعه خیلی فرق داشت.کمی چوب خشک ریختم کنار زغالا و فندک زدم.نشستم جلو اتیش کمی الکل تو ماشیت داشتم از نزدیک به محض اینکه ریختم رو زغال بلافاصله برگشت تو شیشه الکل و شیشه و محتویاتش اتیش گرفت. منم دست پاچه شدم نمیدونم چیکار کردم همش ریخت رو لباسام و سر و صورتم”

این ها قسمتی از صحبت های امیر حسین بود که مثل همه ما فکر میکرد چون صد بار این کار رو انجام داده بود دیگر سانحه سوختگی در کمین وی نبوده است.

ایا سوختن با هر نوع زغال می تواند درجات مختلف سوختگی را باعث شود؟

در صنعت انواع و اقسام زغال هایی وجود دارد که هر کدام به شمل خاصی تهیه می شود و صرف نظر از مواد تشکیل دهنده ان چه به صورت زغال های باقی مانده از سوزاندن درختان و چه زغال هایی که به صورت مصنوعی تولید می شود، هر کدام می تواند درجه حرارت متفاوتی داشته باشد.

با هم به درجه حرارت انواع زغال های می پردازیم.

میانگین درجه حرارت بستگی به میزان خلوص داشتن کربن  در ان ها از 200 تا 300 و خود زغال سنگ تا 2500 درجه می باشد.

کدام یک از زغال ها بسیار سوزاننده تر است؟

اسیب زننده ترین نوع سوختگی در بین زغال ها  مربوط به زغال چینی می بشد که به شکل مکعبی تخم مرغی و … می باشد و چون به صورت مصنوعی تولید می شود و دیرسوز است یا دیر خاکستر میشود و می سوزد معمولا برای پوست انسان بسیار خطر ناک می باشد.

زغال چینی چیست و چرا بلای زغال چینی بلای پوست ما شده است؟

برای ساختن این ماده، زغال چوب را آسیاب می‌کنند و گرد به دست آمده را با گونه‌ای چسب که معمولاچسب طبیعی است به همراه برخی افزودنی‌های دیگر درهم می آمیزند، سپس مخلوط به دست آمده را تحت فشار و گرما قرار داده و به شکل‌های گوناگون (معمولا چهارگوش یا استوانه‌ای و یا تخم مرغی) قالب گیری می‌کنند. درازا و پهنای این بریکت‌ها معمولا بین ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر است .

افزودنی‌هایی که ممکن است برای ساخت زغال فشرده به کار رود شامل آهک، گرد زغال، بوره، نیترات سدیم (کاتالیزور)، پارافین و خاک اره است.

بدترین نوع سوختگی ها به دلیل داشتن مواد شیمیایی مربوط به همین زغال است.

در واقع هنکامی که ما با زغال چینی می سوزیم دو سوختگی را متحمل میشویم.

سوختگی حرارتی به دلیل بالا بودن درجه حرارت زغال و سوختگی شیمیایی به دلیل مواد شیمیایی داخل این نوع زغال ها که حاوی چسب ها و موادی مانند اهک و… می باشد که به شدت برای پوسن مضر است.

زغال های دیگر مانند زغال های چوب و زغال های طبیعی باقیمانده از چوب درختان به میزانت زیدی اسیب زنننده نیستد.

ایا سوختن با هر نوع زغال می تواند درجات مختلف سوختگی را باعث شود؟

درجه سوختگی با زغال به عوامل متفاوتی بستگی دارد.در زیر مواردی از انها را اورده ایم.

نوع زغال

نوع زغال می تواند در میزان اسیب رساندن به پوست متفاوت باشد.زغال های طبیعی درجه حرارت پایین تر و زغال های مصنوعی و فراوری شده درجه حرارت بیشتری دارند.

زغال چینی در این بین بسیار اسیب زننده می باشد چون علاوه بر چسب مواد شیمیایی دیگری نیز در خود دارد و معمولا ترکیبی از سوختگی شیمیایی و سوختگی حرارتی را منجر می شود.

میزان ماندن بر روی پوست

میزان ماندن بر روی پوست در نوع سوزانندگی پوست بسیار موثر است.

این مورد در اطفال و کودکان نیز بسیار مشهود است. اگر زغال در حد چند ثانیه با پوست در ارتباط باشد معمولا سوختگی درجه یک و درجه دو سطحی رخ می دهد.

اگر بیش از ده ثانیه روی پوست بماند سوختگی درجه دو عمقی و اگر بیش از 15 ثانیه باشد سوختگی درجه سه رخ می دهد.

سوختگی با زغال

بسته به اینکه سوختگی در کجای بدن باشد می تواند درجات سوختگی متفاوت باشد. به عنوان مثال اگر ما پای خود را بر روی زغال داغ قرار دهیم کف پای ما دچار تاول سفت می شود چون ضخیم ترین قسمت پوست بدن کف پا می شود.

ولی اگر همین زغال روی انگشتان پا بیفتد بلافاصله تاول میزند.

سن و جنس

اطفال و سالمندان به دلیل داشتن پوست نازک تر بسیار در برابر سوختگی با زغال اسیب پذیر ترند. و در بین مردان و زنان بالغ سوختگی در زنان به مراتب به دلیل نوع پوست نرم و نازک شدید تر است.

مشکلات زمینه ای

کسانی که بیماری زمینه ای دارند نسبت به کسانی که بیماری زمینه ای ندارند در برابر سوختگی اسیب پذیر ترند.به عنوان مثال کسانی که دیابت دارند و یا دچار مشکلات کم خونی و یا ضعیف بودن سیستم گردش خون و وجود گکرفتگی در رگ ها به خصوص در اندام تحتانی در برابر سوختگی با اجسام داغ اسیب پذیرترهستند و درجات سوختگی شدید تر و دوره درمان ان ها هم طولانی تر است.

نکته بسیار مهم

خانم هایی که در خانه از قلیان استفاده می کنند حتی الامکان از پوشیدن لباس های باز و به خصوص نزدیک نشستن در کنار قلیان جدا خودداری فرمایند.موارد بسیاری مشاهده شده است که در حین حمل زغال و یا نشستن کنار قلیان، زغال به درون یقه و لباس خانم ها در قسمت سینه افتاده است و تا دراوردن لباس و دور کردن زغال از روی پوست در قسمت سینه و شکم سوختگی های عمیقی رخ داده است.

هنگامی که دچار سوختگی با زغال می شویم چه اقداماتی انجام دهیم؟

خونسردی خود را حفظ کنید.

ناحیه سوخته را بلافاصله زیر اب سرد جاری به مدت 15 دقیقه قرار دهید.

به هیچ عنوان از مواد غیر ایمن مانند سیب زمینی و خمیر دندان و ارد و …. استفاده نکنید.

از قرار دادن یخ و کمپرس سرد جهت تخفیف درد خودداری کنید.

از زدن هر گونه پماد به صورت خود سرانه جدا خودداری نمایید.

از مراجعه به داروخانه و مشورت کردن با کارکنان داروخانه و تهیه پماد از ان ها به صورت جدی بپرهیزید.

یادتان نرود داروخانه محل تامین وسایل بهداشتی و دادن نسخه پزشک و گرفتن داروست نه محل مراجعه جهت درمان بیماری های پوستی و سوختگی.

فقط می توان روی ناحیه سوخته گاز وازلین قرار داد و بانداژ کرد و به مرکز سوانح سوختگی مراجعه کرد یا با کارشناسان ما تماس برقرار کرد.

اقدامات لازم برای جلوگیری از سوختگی چیست؟

از قرار دادن زغال در دسترس اطفال جدا پرهیز کنید.

اگر به پیک نیک می روید اجازه ندهید کودکان و لطفال به سمت باربیکیو و اجاق های پخت و پز بروند.

از اجازه دادن و بازی کودکان در قسمت هایی کع قبلا اتش بوده و خاموش شده است جدا پرهیز نمایید.

بسیاری از موارد سوختگی به اسن شکل است که قبلا در مکانی اتش بوده است و به ظاهر اتش خاموش بوده و کودک با فرو بردن دست خود در خاکستر دچار سوختگی در انگشتان خود شده است.

از قزاز دادن قلیان در دسترس اطفال جدا پرهیز نمایید.

برای حمل و نقل زغال از انبر و یا وسایل محافظتی مخصوص استفاده کنید.

از سری های مخصوص که در قسمت بالای قلیان قرار می گیرد و از سقوط زغال بر روی افراد و لباس ها جلوگیری می کند استفاده کنید.

به هیچ عنوان از دست خود برای جابه جایی زغال استفاده نکنید.حتی برای یک لحظه.

اگر در فضای باز هستید و مکانی که زغال درست کرده اید از راه رفتن با پای لخت بر روی ان قسمت خود داری کنید.

ایا زغال گوشت اضافه می اورد؟

باید گفت که گوشت اضافه یا اسکار جای سوختگی به عوامل متعددی وابسته است.

یکی از عوامل ان میزان درجه سوختگی است.

عامل بعدی ژنتیک فرد یا به اصلاح خوش زخم و بد زخم بودن است.

عامل بعدی مدت طول دوره درمان سوختگی است.

سن و جنس نیز در این عامل بسیار دخیل هستند.

کسانی که سالمند هستند وسن بالا دارند به هیچ عنوان دچار عارضه اسکار و یا گوشت اضافه نمی شوند ولی کسانی که در سن جوانی هستند و یا کودکان و خردسالان مستعد گوشت اضافه هستند.

با هم به سخنان پرسا راجع به سوختگی با زغال چینی در کف پا توجه می کنیم:

“بیرون توی طبیعت روی زیلو نشسته بودیم و مشغول کشیدن قلیون بودیم.بلند شدم چند قدم بدون کفش رفتم دورتر از اونجایی که نشسته بودیم.نمیدونم چی شد یهویی درد شدیدی تو ناحیه کف پام احساس کردم. کف پام رو که بلند کردم دیدم یه زغال به کف پام چسبیده.اصن فک نمیکردم که زغال روی زمین افتاده باشه. و حتی پس از گذشت مدت زمان زیادی خاموش نشده باشه”

اصن فکر نکنید که زغال پس از مدتی خاموش می شود

بعضی از زغال ها که به زغال چینی نیز معروف است مدت زمان زیادی از موقع روشن شدن تا خاموش شدن و پودر شدن به طور کامل را سپری می کند.

کلینیک سوختگی التیام با سابقه ده ساله در زمینه سوختگی و زخم بستر و زخم های دیابتی در کنار شماست.

محمدحسین شهرابادی_محقق و پژوهشگر در زمینه سوختگی و راههای پیشگیری و اموزش و درمان سوانح سوختگی

1) Czernik , Stefan – 2018 – Fundamentals of charcoal production – National Renewable Energy Laboratory (NREL) ; USDE
2) F.S.D.A. – 1961 – Charcoal production , marketing and use – Forest Service Department of Agriculture ; Report No. 2213
3) Ganesan, S. & B.P. Nema – 2006 – Charcoal making from agricultural residues – Boiling Point , No. 52
4) Gilmore, Gary – 2018 – Charcoal ; how to make it ? – www.scribd.com
5) IDIN – 2018 – Charcoal making process – International Development Innovation Network (IDIN) ; www.idin.org
6) Kammen, Daniel M. & Debra J. Lew – 2005 – Review of technologies for the production and use of charcoal – University of California
7) Pyrites – 2018 – The story of charcoal ; the chemistry of charcoal – Pyrites ; living and learning with Nature; https://pyrites.org