استوما و استومی چه تفاوت هایی دارند؟

استوما چیست؟

استومی چیست؟

ایا استوما درد دارد؟

انواع استومی به چند دسته طبقه بندی می شوند؟

هر چند در گفتگوها و حتی برخی نوشته‏ ها  “استومی” و “استوما” را معادل هم بکار می‎ برند اما در تعریف استومی می‏ بایست یک تفاوت بسیار کوچک بین این دو کلمه را در نظر گرفت.

معمولا به قسمتی از روده، که از جداره شکم بیرون گذاشته شده است “استوما” گفته می‎ شود و به این عمل یعنی تعبیه سوراخی در جداره شکم و قرار دادن استوما از میان آن و بر روی شکم استومی اطلاق می‎ گردد.

یعنی بطور خلاصه “در عمل استومی برای بیمار استوما تعبیه می‎شود.” 

استوما به قسمتی از روده گفته می شود که به دلایلی از جداره شکم بیرون گذاشته شده است و توسط بخیه به جدار شکم ثابت شده و مواد دفعی بدن از طریق آن خارج می شود.

عمل جراحی برای ایجاد سوراخی بر شکم و قرار دادن استوما بر روی شکم را استومی می گویند.

در واقع جراحی استومی بر روی افرادی انجام می گیرد که قادر نیستند مانند افراد عادی بطور طبیعی دفع ادرار و مدفوع داشته باشند.

استومی‏ های دفعی یعنی انواعی که از آنها مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع خارج می‎شوند مهم ترین و شایع ترین نوع استومی هستند.

دلایل یا علت های  استومی

بیماری‏ های التهابی روده مانند بیماری کولیت اولسرو و کرون، سرطان ‏های لگن مانند سرطان مثانه و رحم و تخمدان ممکن است منجر به ایجاد استومای دائمی یا موقت شوند.

نوعی بیماری مادرزادی به نام هیرشپرونگ نیز نیازمند جراحی استومی است.
در بخش انتهایی روده بزرگ مبتلایان به این بیماری بعضی سلول‏ های مربوط به سیستم عصبی ایجاد نشده و سبب انسداد روده می شود.

سوراخ ‏شدگی روده ‏ها نیز یکی از شایع ترین دلایل انجام جراحی استومی است که در اثر شرایطی همچون ضربه در طی تصادفات شدید رانندگی، کولیت اولسرو شدید پارگی دیورتیکولیت و فیستول رخ دهد.

دیورتیکولیت یکی از شایع ترین بیماری های گوارشی است که اغلب در روده بزرگ دیده می شود.
درد شکمی و گاهی تب و لرز از علائم بروز دیورتیکولیت هستند.
در صورت التهاب شدید در ۱ تا ۲ درصد موارد این دیورتیکول‏ ها ممکن است پاره شده و سبب ایجاد استوما شوند.

بیماری کولیت اولسرو عارضه ای التهابی است که به دلیل آسیب به جدار روده رخ داده و منجر به بروز اسهال خونی شدید می شود.
این بیماری نیز ممکن است نیازمند استومی باشد.

دردهای شدید شکمی و اسهال و کم خونی در صورت طولانی شدن از علائم و عوارض این بیماری هستند.
کولیت اولسرو ممکن است ریسک ابتلا به سرطان روده را افزایش دهد.
این بیماری اغلب در سنین ۱۵ تا ۴۰ سالگی رخ می دهد و شیوع آن در زنان و مردان برابر است.

بیماری کرون نیز یکی از بیماری های التهابی روده است که اغلب روده کوچک را درگیر می کند اگرچه ممکن است تمام بخش ‏های دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را درگیر کند.
اسهال، مدفوع شل همراه با کاهش وزن، درد مفصلی، التهاب عنبیه، مشکلات پوستی، افسردگی و خستگی مزمن از مهم ترین علائم و عوارض این بیماری گوارشی هستند که در فاز حاد و پیشرفته بیماری ممکن است منجر به استوما شوند.
انسداد روده مهم ترین عارضه این بیماری است که در اثر التهاب و حجیم شدن جدار روده رخ می دهد.

انواع استومی چیست؟

بصورت کلی می ‏توان استومی را به روش ‎های گوناگونی دسته بندی کرد اما آن چیزی که بیشتر در اینجا مدنظر است استومی‏ های دفعی است، یعنی انواع استومی که از آنها مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع خارج می‎ شوند.

این نوع استومی ‏ها به سه گروه کلی تقسیم می شوند.

• کلستومی
• ایلئوستومی
• یوروستومی

لازم به ذکر است که هر کدام از این گروه ‏ها با توجه به شرایط بیمار و بیماری و یا تکنیک جراحی به زیر گروه ‎های متنوع دیگری ممکن است تقسیم شوند. 

انواع استوما چیست؟

انواع استوما را نیز می‎ توان بر اساس شکل آنها تقسیم بندی کرد. مانند

• Loop Ostoma
• Double-Barrel Ostoma 

آیا سایز استوما تغییر می‏ کند؟

به طور طبیعی در چند ماه اول پس از انجام جراحی محل استوما کمی متورم است و برای کنترل مواد دفعی استوما نیاز به استفاده از کیسه‌هایی با سوراخ‏های بزرگ‏تر از حد عادی می‏ باشد.

به همین دلیل بهتر است در هفته‏ ها و ماه ‏های اول پس از جراحی هنگام تعویض کیسه، استوما مجدداً تعیین سایز شود. به خصوص در صورت استفاده از کیسه‏ های قابل برش، اگر اندازه برش بزرگتر از اندازه استوما باشد، ترشحات نشت خواهد کرد. 

برآمدگی استوما از سطح پوست چه قدر است؟

برآمدگی استوما از سطح پوست باید حدود ۲ سانتی‏متر باشد. این برآمدگی اجازه می‏دهد مواد دفعی به طور مستقیم داخل کیسه تخلیه شود. این حالت از ایجاد مشکلات پوستی اطراف استوما جلوگیری می‌کند.

اگر استوما کاملاً هم سطح با پوست باشد، ترشحات به‏ جای اینکه داخل کیسه تخلیـه شود، مستقیماً روی لبه چسب کیسه می‏ریـزد و از چسبیـدن مطلوب آن جلوگیـری می‏ کند. استومای فرورفته نیز باعث نفوذ ترشحات به زیر چسب کیسه و جدا شدن آن خواهد شد.

آیا استوما دردناک است؟

خیر، استوما فاقد پایانه های عصبی حس درد است و به همین دلیل هیچگونه احساس دردی ندارد. 

کلستومی چیست؟

کلستومی انحراف مسیر روده بزرگ است که به‏ وسیله جراحی ایجاد می ‏شود. در این حالت روده بزرگ به دو قسمت تقسیم می ‏شود. بخش انتهایی یا درون شکم بخیه می‏ شود و یا از شکم خارج می‏گردد. تصمیم‏ گیری در مورد خارج کردن بخش انتهایی روده به نوع جراحی و علت انجام آن بستگی دارد. بخش اولیه روده بزرگ به صورت استوما از پوست شکم خارج و مواد دفعی آن داخل کیسه جمع‏ آوری می ‏شود. 

بسته به محل برش روده و محل قرارگیری استوما مدفوع ممکن است قوام سفت یا شل داشته باشد.

• اگر استوما مربوط به کولون صعودی و یا عرضی باشد، مدفوع معمولاً حالت شل دارد.
• در صورتی که کلستومی مربوط به ناحیه سیگموئید باشد، مدفوع معمولاً فرم یافته است و قوام سفتی دارد. 

ایلئوستومی چیست؟

ایلئوستومی انحراف مسیر روده کوچک است که به‏ وسیله جراحی ایجاد می ‏شود. در ایلئوستومی روده باریک در ناحیه ایلئوم به دو بخش تقسیم می ‏شود

 قسمت اول روده از پوست شکم خارج می‏شود و به بیرون راه می‏یابد و استوما را تشکیل می‏دهد. در حالتی که ایلئوستومی دائمی باشد، بخش‏های باقی‏مانده دستگاه گوارش نیز از شکم خارج می‏ شود.

در این حالت مدفوع از استوما خارج می ‏شود و بیمار باید از کیسه‏ های مخصوص برای جمع‏آوری مدفوع استفاده کند زیرا دفع مدفوع از استوما در این شرایط ارادی نمی ‏باشد.

مدفوع خروجی ایلئوستومی معمولاً حالت مایع و نرم دارد و با توجه به این که دارای آنزیم‏های روده‏ای می ‏باشد، برای پوست اطراف استوما زیان ‏آور است. 

یوروستومی چیست؟

یوروستومی ایجاد انحراف در مسیر دستگاه ادراری به وسیله جراحی است. تمام یوروستومی‏ها ادرار را قبل از رسیدن به مثانه از طریق سوراخ استوما تخلیه می‏کنند و انواع مختلفی دارند. 

مشکلاتی که منجر به ایجاد استوما می‏ شوند عبارتند از هرگونه بیماری یا ضربه‎ای که ایجاد انسداد، سوراخ‏شدگی، التهاب یا مشکلات عصبی در سیستم ادراری و گوارشی ‏کند.

این بیماری‏ها و مشکلات ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشند.

بیماری‏های التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease) که شامل دو بیماری هستند:

کولیت اولسرو (Ulcerative Colitis)

بیماری کولیت اولسرو عارضه ای التهابی است که به دلیل آسیب به جدار روده رخ داده و منجر به بروز اسهال خونی شدید می شود.
این بیماری نیز ممکن است نیازمند استومی باشد.
دردهای شدید شکمی و اسهال و کم خونی در صورت طولانی شدن از علائم و عوارض این بیماری هستند.
کولیت اولسرو ممکن است ریسک ابتلا به سرطان روده را افزایش دهد.
این بیماری اغلب در سنین ۱۵ تا ۴۰ سالگی رخ می دهد و شیوع آن در زنان و مردان برابر است.

کرون (Crohn’s Disease)

بیماری کرون نیز یکی از بیماری های التهابی روده است که اغلب روده کوچک را درگیر می کند اگرچه ممکن است تمام بخش‏های دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را درگیر کند.
اسهال، مدفوع شل همراه با کاهش وزن، درد مفصلی، التهاب عنبیه، مشکلات پوستی، افسردگی و خستگی مزمن از مهم ترین علائم و عوارض این بیماری گوارشی هستند که در فاز حاد و پیشرفته بیماری ممکن است منجر به استوما شوند.
انسداد روده مهم ترین عارضه این بیماری است که در اثر التهاب و حجیم شدن جدار روده رخ می دهد.

سرطان‏ های لگن مانند سرطان مثانه و رحم و تخمدان نیز ممکن است باعث ایجاد استومی شوند.

گاهی مواقع در وضعیت‏های اورژانس مانند تصادفات نیز به دلیل آسیب و صدمه به احشای شکمی و لگنی جراح مجبور است برای بیمار استومی موقت یا دائمی تعبیه کند.

بیماری‏های ارثی مانند پولیپوزهای خانوادگی (Familial Polyposis) یا سندرم اهلرز دانلوس  (Ehlers- Danlos Syndrome) نیز در بعضی موارد موجب ایجاد استومی می ‏شود.

یوروستومی چه زمانی ایجاد می شود؟

انحراف مسیر ادراری یا تعبیه یوروستومی هنگامی انجام می‏ شود که مثانه به خوبی عمل نکند. عدم عملکرد صحیح مثانه علل مختلفی دارد.

از جمله علل آن می ‏توان به سرطان، مشکلات عصبی مثانه، مشکلات مادرزادی و التهاب شدید مثانه اشاره نمود. 

سوراخ ‏شدگی روده ‏ها نیز یکی از شایع ترین دلایل انجام جراحی استومی است که در اثر شرایطی همچون ضربه در طی تصادفات شدید رانندگی، کولیت اولسرو شدید پارگی دیورتیکولیت و فیستول رخ دهد.

مثانه خارج شکمی، دریچه پیشابراه خلفی و ناهنجاری‏ های مقعدی از بیماری های مادرزادی هستند که نیازمند انجام این جراحی نیز می باشند.

دیورتیکولیت یکی از شایع ترین بیماری های گوارشی است که اغلب در روده بزرگ دیده می شود.

علائم بروز دیورتیکولیت

• درد شکمی
• تب و لرز

در صورت التهاب شدید در ۱ تا ۲ درصد موارد این دیورتیکول‏ ها ممکن است پاره شده و سبب ایجاد استوما شوند.

سایر دلایل جر احی استومی

• سرطان‏ های معده
• طحال
• کبد
• بی ‏اختیاری مدفوع در موارد حاد که قابل درمان نیست نیز یکی از عوامل شایع انجام جراحی استومی است.
• تصادفات شدید که موجب وارد شدن آسیب جدی به احشای شکمی و لگنی می شوند نیز ممکن است سبب بروز استوما و نیاز به انجام جراحی استومی شوند.
• مشکلات عصبی جداره روده ممکن است سبب ایجاد فلج روده شده که این وضعیت نیز نیازمند جراحی استومی هستند.
• فلج عصبی مثانه سبب احتباس ادرار شده و ممکن است نیازمند جراحی استومی شود.
• بیماران دچار فلج نخاعی نیز برای کنترل بیشتر روی دفع ادرار ممکن است تحت جراحی استومی قرار بگیرند.

مثانه خارج شکمی، دریچه پیشابراه خلفی و ناهنجاری‏ های مقعدی از بیماری های مادرزادی هستند که نیازمند انجام این جراحی نیز می باشند.

آیا بی‏ اختیاری مدفوع و یا یبوست مزمن نیز ممکن است به جراحی کلستومی بیانجامند؟

گاهی بیمار دچار بی‏اختیاری مدفوع است که درمان نمی ‏شود. در این صورت ترجیح می‏ دهد برای کنترل‏ پذیرتر شدن دفع خود، جراحی انجام دهد.

گاهی یبوست‏ های طولانی و مزمن که به درمان پاسخ نمی‏ دهند نیز به استومی ختم می‏ شوند. 

آیا بیماری‏های زنان ممکن است نیاز به جراحی استومی داشته باشد؟

گاهی به دلیل بعضی از تومورهای لگنی مربوط به رحم یا تخمدان‏ ها و یا به ‏دنبال ایجاد فیستول بعد از جراحی‏ های زنان نیاز به انجام کلستومی موقت و حتی در بعضی موارد دائمی می‏ باشد.

منابع:

https://www.ostomy.org/what-is-an-ostomy

https://www.hollister.com/en/ostomycare/ostomylearningcenter/understandinganostomy

https://www.hollister.com/en/OstomyCare/OstomyLearningCenter/UnderstandingAnOstomy/The3TypesOfOstomies