مراقبت و درمان زخم و سوختگی از جمله مسائلی است که طی سال های اخیر مورد توجه پزشکان قرار گرفته و خوش بختانه پیشرفت های بسیاری را در این زمینه شاهد هستیم. جهت حاصل شدن بهترین درمان برای زخم و سوختگی، برنامه های بازتوانی در نظر گرفته می شود که به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک خواهد کرد.
زخم و یا بروز هر گونه آسیب پوستی مانند سوختگی، می تواند دلایل متعددی داشته باشد. از جمله: تصادف، مشکلات مربوط به گردش خون، دیابت و یا عدم تحرک و ماندن در یک پوزیشن ثابت برای مدت زمان طولانی. هر ساله بیش از یک میلیون فرد در سراسر دنیا درگیر آسیب های ناشی از زخم و سوختگی می شوند.
فیزیوتراپی، از جمله برنامه های بازتوانی است که می تواند در درمان زخم و هم چنین بهبود کیفیت زندگی افراد بعد از آسیب های سوختگی موثر باشد.
در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی بهبود و درمان زخم و سوختگی با فیزیوتراپی بپردازیم.
درمان زخم با فیزیوتراپی
فیزیوتراپی، اولین خط کنترل و درمان زخم می باشد که به درمان زخم در مراحل اولیه کمک می کند. توجه داشته باشید، هر زخمی روند ترمیم متفاوتی دارد و فیزیوتراپی با توجه به نیازهای بیمار در نظر گرفته خواهد شد.
فیزیوتراپی، روند ترمیم و بهبود را تسریع می بخشد و میزان برجای ماندن اسکار را تا حد زیادی کاهش می دهد. زمانی که صحبت از مراقبت از زخم می شود، مواردی از قبیل برداشت دبرید و پانسمان کردن اهمیت پیدا می کند.
چه زمانی فیزیوتراپی زخم انجام می شود؟
تمامی افرادی که از زخم های دیابتی، زخم بستر و یا مشکلات مربوط به خونرسانی رنج می برند، می توانند از مزایای فیزیوتراپی زخم بهره مند شوند.
زمانی که زخم بیش از حد بزرگ باشد و یا زمانی که علائمی از بهبود و ترمیم در زخم مشاهده نمی شود، فیزیوتراپی نیاز می شود.
در کل، شایع ترین زخم هایی که با فیزیوتراپی درمان می شوند، عبارتند از:
- زخم بستر (درجه سه و چهار)
- زخم دیابتی
- زخم مزمن
- زخم وریدی و عروقی
- زخم های اندام های تحتانی که با ادم و ورم همراه هستند
- زخم های جراحی که بهبود نمی یابند
انواع فیزیوتراپی در درمان زخم
فیزیوتراپی زخم با بررسی و ارزیابی کامل بیمار و در نظر گرفتن طرح درمان با توجه به نیازهای بیمار آغاز می شود. در فیزیوتراپی زخم، به موارد زیر باید اهمیت داده شود:
- بررسی مشخصات زخم
- پاکسازی زخم
- برداشت هر گونه دبرید و بافت مرده از روی زخم
- انتخاب پانسمان مناسب
- اعمال کامپرشن در صورت نیاز
- آموزش بیمار و یا اعضای خانواده در خصوص مراقبت از زخم و یا تعویض پانسمان
گزینه های فیزیوتراپی درمان زخم عبارت است از:
- تحریک الکتریکی
این روش با استفاده از جریان الکتریکی و انتقال انرژی به زخم انجام می شود. دو عدد الکترود مورد استفاده قرار می گیرد، یک الکترود بر روی بستر زخم و دیگری روی پوست کمی دورتر از زخم قرار می گیرد. علت اعمال جریان الکتریسیته این است که جریان طبیعی زخم ایجاد و روند ترمیم و بهبودی آغاز شود.
تحریک الکتریکی مزایای زیر را به همراه خواهد داشت:
- بهبود خونرسانی
- افزایش انتقال اکسیژن
- کاهش ادم و ورم
- بهبود قوام و استحکام پوست
- افزایش انقباض زخم و واکنش های فیبروبلاستی
- تولید بیشتر کلاژن
تحریک الکتریکی در موارد زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
- زخم های دیابتی
- زخم های وریدی
- زخم های جراحی
- زخم های ایسکمیک
- زخم های سوختگی
- زخم های ناشی از آسیب و ضربه
- اولتراسوند
امواج اولتراسوند باعث دگرانوله شدن ماست سل ها، آزاد شدن هیستامین و در نهایت، رسیدن نوتروفیل ها و مونوسیت ها به ناحیه زخم و تسریع روند بهبودی خواهد شد.
اولتراسوند هم چنین با تاثیر بر روی فیبروبلاست ها، باعث می شود کلاژن بیشتری آزاد شود، در نتیجه، شاهد تسریع انقباض زخم و افزایش قوام پوست خواهیم بود.
اولتراسوند اثرات دمایی و غیر دمایی دارد. اثر دمایی اولتراسوند به:
- افزایش تولید کلاژن
- کاهش سفت بودن عضلات و ماهیچه ها
- کاهش اسپاسم عضلانی
- افزایش ترمیم بافت
کمک می کند و سطح دمایی معمولا زمانی استفاده می شود که زخم در مراحل انتهایی ترمیم و زمان تشکیل کلاژن می باشد.
اثر غیر دمایی اولتراسوند نیز تاثیر بسیار خوبی بر روی تسریع روند ترمیم و درمان زخم دارد.
معمولا این روش، روزانه و تا زمان از بین رفتن علائم انجام می شود، بعد از پشت سر گذاشتن این دوره، اولتراسوند دو تا سه مرتبه در هفته اعمال خواهد شد.
- درمان با نور مادون قرمز
این روش با افزایش نیتریک اکساید، باعث گشاد شدن رگ های خونی و افزایش واکنش های آنابولیک می شود و روند ترمیم و بهبود زخم را تسریع می بخشد. از ین روش، برای:
- زخم های عروقی
- زخم های دیابتی
- هموروئیدها
- زخم هایی که ترمیم نمی شوند استفاده می شود.
اوزون، یکی از قوی ترین آنتی باکتریال هاست که با افزایش تولید پلاسمای غنی از پلاکت و فیبروبلاست ها، به تسریع روند ترمیم و بهبود زخم کمک می کند. اوزن یک فعال‌کننده‌ی آنزیم، تعدیل‌کننده سیستم ایمنی و فعال‌ساز متابولیک سلولی بسیار قوی است که با تمامی ترکیبات بافتی از جمله خون تعامل می‌کند و بر آن ها تأثیر می‌گذارد.
از این روش، برای زخم های عفونی و زخم پای دیابتی استفاده می شود.
- کامپرشن تراپی
کامپرشن تراپی، روشی طلایی برای درمان زخم های عروقی است و از بروز مجدد زخم در پاها پیشگیری می کند. از جمله مزایای این روش می توان به بهبود روند خونرسانی از پاها به قلب اشاره کرد. در چنین شرایطی، فشار بیشتری به ساق پا اعمال می شود و از انباشه شدن خون در رگ های خونی اندام های تحتانی پیشگیری خواهد شد.
نکته مهم این است که کامپرشن تراپی حتما باید توسط متخصص انجام شود تا جلوی آسیب های بیشتر گرفته شود.
از این روش برای زخم های عروقی و بیماری شریان محیطی استفاده می شود
درمان زخم با فیزیوتراپی چه مدت طول می کشد؟
همان طور که قبلا اشاره شد، ماهیت زخم ها با هم تفاوت دارد و در نهایت، هر یک طول درمان و ترمیم متفاوتی را نیز خواهند داشت. بسته به نوع زخم و نیازهای بیمار، فیزیوتراپی می تواند روزانه و یا چند مرتبه در طول هفته انجام شود.
طول دوره درمان نیز می تواند از یک تا چند ماه متغیر باشد. طول درمان به گونه ای در نظر گرفته می شود که بیشترین تاثیر را بر روی روند بهبود و ترمیم زخم داشته باشد.
درمان سوختگی با فیزیوتراپی
فیزیوتراپی سوختگی، نقش مهمی را در دوره نقاهت آسیب های سوختگی ایفا می کند و این برنامه بازتوانی در هر دوره ای از درمان، چه زمان بستری بودن در بیمارستان و چه زمانی که بیمار سرپاست، مهم می باشد. این برنامه با توجه به نیازهای بیمار و در نظر گرفتن مواردی از قبیل حرکات، عملکرد و میزان درد بیمار در نظر گرفته خواهد شد.
چه زمانی درمان سوختگی با فیزیوتراپی انجام می شود؟
درمان سوختگی با فیزیوتراپی، باید بلافاصله بعد از بروز آسیب و سوختگی انجام شود تا بهترین نتایج حاصل گردد. با این حال، فیزیوتراپی حتی در طول سپری شدن دوره نقاهت و بهبودی می تواند اثرات چشمگیری را به همراه داشته باشد.
افرادی که درگیر سوختگی های شدید می شوند و یا به کمک بیشتری نیاز دارند، ممکن است تا چند سال تحت فیزیوتراپی قرار بگیرند.
درمان سوختگی با فیزیوتراپی به چه صورت می باشد؟
درمان سوختگی با فیزیوتراپی با توجه به نیازهای بیمار در نظر گرفته می شود. پزشک به بررسی سوابق بالینی و پزشکی بیمار می پردازد تا مشخص شود که آیا بیمار مبتلا به شرایط خاص پزشکی می باشد یا خیر. سپس طرح درمان مناسب ریخته خواهد شد.
طیف وسیعی از درمان ها برای فیزیوتراپی سوختگی وجود دارد. به عنوان مثال، برای آن دسته از افرادی که بعد از آسیب سوختگی در بیمارستان بستری می شوند، فیزیوتراپی با تمرکز بر روی سیستم تنفسی و هم چنین عملکردهای پایه ای مانند راه رفتن و یا استفاده از دست ها انجام می شود.
برای آسیب های جزئی تر و یا فیزیوتراپی در طول دوره نقاهت، اقداماتی مانند ماساژ، ثابت نگه داشتن مفصل، ورزش و یا کنترل اسکار مد نظر قرار می گیرد.
انواع فیزیوتراپی در درمان سوختگی
- تکنیک های ورزشی
حفظ دامنه حرکتی بعد از سوختگی از اهمیت بسیاری برخوردار است. بعد از سوختگی، اسکارها منقبض می شوند، باندهایی شکل می گیرند که باعث می شوند دامنه حرکتی محدود شود. نکته ای که وجود دارد این است که تمام سوختگی و حتی مفاصل درگیر باید تحت حرکت کششی قرار بگیرند.
تمامی بیمارانی که برای مدت زمان طولانی بی تحرک باقی می مانند، باید تحت برنامه تمرینی و ورزشی قرار بگیرند. تحقیقات نشان می دهند، بیمارانی که دچار سوختگی های شدید می شوند، با ضعف عضلانی بیشتری روبرو می شوند و ممکن است دوره نقاهت به طور کامل طی نشود. اما ورزش و تمرین می تواند به تقویت قوای عضلانی و تسریع روند بهبودی در این افراد کمک کند.
- اسپلینت
بدون اسپلینت، برنامه ورزشی هیچ گونه اثری را به همراه نخواهد داشت. ممکن است مفصل کشیدگی خوبی را داشته باشد، اما حفظ این حالت مستلزم استفاده از اسپلینت می باشد.
اسپلینت ها به گونه ای طراحی شده اند که امکان کنترل بیش از یک مفصل را دارند و فشار به بافت اسکار اعمال می شود.
- تحریک الکتریکی
در این روش، استفاده از جریان الکتریکی به درمان چسبندگی تاندون به بافت اسکار زیرین کمک می کند و برای درمان درد، به خصوص زمانی که بیمار باید برای مدت زمانی طولانی بر روی شانه ها قرار بگیرد، بسیار مفید و مناسب می باشد.
- اولتراسوند
از این روش به منطور درمان درد مفاصل و تحمل بهتر تمرینات ورزشی استفاده می شود. به خصوص اگر به همراه ماساژ با یخ باشد، به درد اسکارهای هایپرتروفیک کمک خواهد کرد.
- کامپرشن تراپی
کامپرشن تراپی کمک می کند تا جلوی بیرون زدگی و برجسته شدن اسکار گرفته شود، چرا که مانع رسیدن خون به میزان زیاد به ناحیه اسکار می شود.
چگونه فیزیوتراپی به درمان سوختگی کمک می کند؟
هدف از انجام فیزیوتراپی بلافاصله بعد از سوختگی عبارت است از:
- کمک به انتقال اکسیژن به بافت آسیب دیده
- کاهش ورم و التهاب با کامپرشن و فشار، ورزش و هم چنین تغییر پوزیشن بیمار به منظور افزایش استفاده از عضلات و تقویت سیستم لنفاوی
- بهبود دامنه حرکتی
- انجام تمرینات به منظور بهبود استحکام عضلات
- پیشگیری از سفت شدن عضلات
توصیه می شود در خصوص درمان سوختگی با فیزیوتراپی، بلافاصله بعد از آسیب، با پزشک مشورت شود، به خصوص اگر سوختگی در ناحیه دست رخ داده باشد.
در پایان این که،
زمانی که صحبت از ترمیم و درمان زخم و سوختگی می شود، به مواردی مانند آناتومی و فیزیولوژی پوست، فیزیولوژی ترمیم زخم و سوختگی و هم چنین نیازهای بیمار باید اهمیت داده شود. مطالعات انجام شده نشان می دهند، فیزیوتراپی بلافاصله از بروز زخم و سوختگی و یا حتی در طول سپری شدن دوره نقاهت و بهبودی می تواند اثرات و مزایای بسیاری را به همراه داشته باشد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
زخم هایی مانند زخم پای دیابتی، زخم های بستر و یا سوختگی های درجه سه و چهار می توانند تمام قسمت های پوست و بدن را درگیر کنند و زندگی را مختل سازند. اسکارهای ناشی از این آسیب ها نیز می توانند عوارض روانی بسیاری را برای بیمار به همراه داشته باشد و دامنه حرکتی و عملکردی را تحت تاثیر قرار دهند.
درمان زخم و سوختگی با فیزیوتراپی با هدف تسریع روند ترمیم و بهبود زخم و سوختگی انجام می شوند. فیزیوتراپی زخم مزایای زیر را به همراه دارد:
- تولید کلاژن بیشتر در پوست ناحیه زخم
- انتقال اکسیژن و خونرسانی به ناحیه زخم
- کاهش ادم
- افزایش استحکام پوست
در فیزیوتراپی سوختگی، هدف:
- اکسژن رسانی به ناحیه سوختگی
- بهبود دامنه حرکتی
- پیشگیری از سفت شدن عضلات
می باشد. توصیه می شود در خصوص درمان زخم و سوختگی با فیزیوتراپی با پزشک مشورت کنید.
منبع:
https://my.clevelandclinic.org/departments/rehabilitation/services/wound-care
https://www.researchgate.net/publication/341793704_Physiotherapy_in_wound_healing
https://www.getdoc.com/physiotherapy-wound-care/
https://adultburnsupportuk.org/service-type/physiotherapy/
https://www.physiotherapy-treatment.com/burn-rehabilitation.html
