کلیه ها وظیفه تولید ادرار را دارند. انسان ها دو کلیه دارند که هر کدام ادرار را از طریق مجرای حالب که یک مجرای ماهیچه ای کوچک است، به مثانه می رسانند. ادرار به طور طبیعی از کلیه ها به مثانه انتقال می یابد. این مجرا به دلایل مختلفی (برای مثال وجود سنگ کلیه یا سرطان) می تواند مسدود شود. مجرای حالب مسدود شده می تواند عملکرد کلیه را مختل کند و باعث آسیب به کلیه ها شود. از سوی دیگر اگر ادرار در کلیه ها تجمع یابد، می تواند عفونت ایجاد کند و در نتیجه باعث آسیب های جدی شود.
نفروستومی یک مجرای ورودی بین کلیه و پوست ایجاد می کند. لوله ی نفروستومی یک لوله پلاستیکی باریک است که از پشت کمر و از طرق پوست به داخل کلیه، جایی که ادرار جمع می شود، راه می یابد. کار این لوله تخلیه موقتی ادرار از کلیه هاست. در این شرایط کلیه قادر است که عملکرد درستی داشته باشد و از آسیب های احتمالی جلوگیری خواهد شد. همچنین از ایجاد هرگونه عفونتی در کلیه ها پیشگیری می شود.
از سونوگرافی و تصویربرداری با ایکس ری به عنوان راهنمایی برای این روش و قرار دادن نفروستومی، کمک گرفته می شود. لوله نفروستومی باید به محل دقیقی از کلیه که ادرار جمع می شود، منتقل شود و باید بهترین موقعیت ممکن را داشته باشد.
بنابراین نفروستومی یک روش برای تخلیه ادرار از کلیه ها با استفاده از یک لوله است که به آن کاتتر هم گفته می شود.
آمادگی برای نفروستومی
قبل از نفروستومی باید مصرف غذا و نوشیدنی برای مدت زمان مشخصی کنار گذاشته شود. غذا خوردن باید از چهار ساعت قبل از این عمل متوقف شود ولی می توان مقدار اندکی آب مصرف کرد. ولی در کل آمادگی خاصی برای این روش وجود ندارد. به بیماران گفته می شود که حتماً موارد زیر را با پزشک خود در میان بگذارند:
- مصرف داروهای رقیق کننده خون که می توانند باعث افزایش احتمال خونریزی شوند. (مانند وارفارین و آسپیرین)
- هرگونه آلرژی به داروی خاصی یا حساسیت به ماده ی حاجب
- هر علامتی که نشان دهنده عفونت باشد. (مانند تب و عرق کردن های شبانه)
- سابقه ابتلا به بیماری های کلیوی
- سابقه خونریزی های شدید بعد از جراحی، که نشان دهنده وجود مشکلی در لخته شدن خون است.
- سابقه انجام جراحی کلیه و مثانه
از سوی دیگر از بیمار خواسته می شود که در صورت داشتن انجام آزمایشات تصویربرداری ایکس ری، سی تی اسکن، سونوگرافی و ام آر آی، نتایج را در روز انجام نفروستومی با خود همراه داشته باشد. این اطلاعات به برنامه ریزی برای این روش کمک می کند و از سوی دیگر راهنمایی برای کادر درمان است تا از وقوع هر مشکلی جلوگیری کنند.
گاهاً تست های دیگری مانند آزمایش خون قبل از انجام نفروستومی نیاز است. پزشک با بیمار در مورد سایر آزمایشات مورد نیاز هماهنگ می کند تا هرگونه آزمایش یا اسکنی که نیاز به انجام باشد، قبل از انجام این عمل انجام شود. تمام این اقدامات به این منظور است که مشکلی در خلال عمل ایجاد نشود.
روش انجام نفروستومی
زمانی که به بخش رادیولوژی می رسید تمام اطلاعات شما بررسی می شوند و رادیولوژیست در مورد شیوه انجام نفروستومی با شما هماهنگ می کند. حتماً در صورتی که پرسشی ذهن تان را درگیر کرده و یا نگرانی خاصی دارید، با پزشک در جریان بگذارید. قبل از انجام این روش از بیمار خواسته می شود که فرم رضایتی را پر کند. یک کانولا داخل وریدی (لوله پلاستیکی باریکی) به بازو یا دست بیمار وارد می شود.
تقریباً همیشه هنگام انجام این عمل، فرد داروهای آرام بخش قوی دریافت می کند تا هنگام وصل کردن لوله های نفروستومی کاملاً خواب آلود باشد. در برخی موارد هم از بیهوشی عمومی کمک گرفته می شود. اگر در مورد انجام این روش نگرانی خاصی دارید، با پزشک خود در میان بگذارید.
برای انجام این عمل، فرد روی تخت مخصوص ایکس ری دراز می کشد، به طوری که روی شکم خود خوابیده است و یا کمی به پهلو متمایل است. این حالت بدنی به رادیولوژیست امکان دسترسی کامل به کلیه ها را می دهد. محل انجام این عمل باید کاملاً استریل باشد. داروهای آرام بخش و مسکن در این مرحله تزریق می شوند.
رادیولوژیست محل مناسب برای جاگذاری نفروستومی را تشخیص می دهد و بی حسی موضعی را تزریق می کند. برش کوچکی روی پوست ایجاد می شود و با کمک سونوگرافی و یا ایکس ری که نقش راهنما را دارند، سوزن باریکی از طریق پوست وارد موقعیت مورد نظر می شود. مواد حاجب در این مرحله تزریق می شوند و در صورت مشاهده علائم عفونت در کلیه ها، نمونه ای از ادرار برای آنالیز های بیشتر گرفته می شود.
زمانی که موقعیت درست برای قرار دادن لوله نفروستومی تشخیص داده شود، سیمی از طریق مجرای ایجاد شده توسط سوزن، وارد و سوزن خارج می شود. لوله نفروستومی از طریق سیم وارد می شود. سپس سیم هم خارج می شود و لوله در موقعیتی که دارد با کشیدن و سفت شدن و ایجاد حالتی خمیده که ظاهری اصطلاحاً شبیه به دم خوک دارد، تثبیت می شود. این اقدام به ثابت شدن نفروستومی در موقعیتی که دارد کمک می کند. موقعیت نهایی با یک تزریق دیگر و ماده حاجب مشخص می شود.
از پانسمان های مختلف و گیره های پلاستیکی یا بخیه های مناسبی استفاده می شود و موقعیت نفروستومی روی سطح پوست ثابت می گردد. در نهایت کیسه تخلیه ای به لوله نفروستومی متصل می شود تا ادرار را جمع آوری کند و این عمل به اتمام می رسد.
زمانی که مشکل یا بیماری زمینه ای که باعث ایجاد نیاز به استفاده از نفروستومی شده، درمان می شود، نفروستومی به راحتی می تواند خارج گردد. در برخی موارد از ایکس ری به عنوان راهنمایی برای خارج کردن لوله کمک گرفته می شود.
اگر نیاز به استفاده طولانی تری از نفروستومی باشد، لوله نفروستومی باید به صورت دوره ای تعویض گردد. تعویض لوله فرایند مشابهی با عمل اولیه دارد ولی سرپایی است و نیازی به بستری بیمار ندارد. پزشک و کادر درمان در مورد مراقبت های استفاده طولانی مدت از نفروستومی، راهنمایی های لازم را به بیمار می کنند.
مراقبت از نفروستومی
پوست اطراف لوله نفروستومی باید همواره تمیز نگاه داشته شود تا از ایجاد هرگونه عفونت پیشگیری گردد. از یک پانسمان استریل در محل لوله استفاده می شود. پانسمان باید حداقل دو بار در هفته تعویض گردد. (مخصوصاً در مواردی که پانسمان خیس می شود) تمامی این اقدامات به منظور پیشگیری از ایجاد عفونت است.
عوارض جانبی نفروستومی
بعد از این عمل مقداری درد و کبودی در اطراف محل ورود سوزن احساس می شود که کاملاً طبیعی است. همچنین احتمال دارد که ادرار جمع شده در کیسه تخلیه همراه با کمی خون باشد که باز هم طبیعی است. معمولاً کبودی و خون در ادرار ظرف یک تا دو روز رفع می شود. اگر مسکن های معمول به کاهش درد کمک نمی کنند و یا خون موجود در ادرار بیشتر می شود، لازم است که سریعاً به مرکز درمانی که این عمل را انجام دادید، مراجعه داشته باشید. به این ترتیب از عدم وجود عفونت و یا هرگونه مشکل اطمینان حاصل می شود و یا در صورتی که نیاز به اقدام درمانی خاصی باشد، فوراً انجام می گیرد.
مدت زمان انجام نفروستومی
زمانی که استریل محیط انجام شد، بیمار به بخش مربوطه انتقال می یابد. زمان مورد نیاز برای وصل کردن لوله نفروستومی حدوداً 30 دقیقه و یا نهایتاً 45 دقیقه است. مدت زمان مورد نیاز برای این عمل متغیر است و بستگی به ساختار داخلی بدن فرد و دلیل انجام نفروستومی دارد. مدت زمان طولانی تر برای این عمل صرفاً به معنای وجود مشکل خاصی نیست و شاید تنها به این معناست که رادیولوژیست برای ایمنی بیشتر و یافتن موقعیت بهتر برای لوله، نیاز به زمان بیشتری دارد. در اغلب موارد نیاز است که یک شب در مرکز درمانی بستری شوید تا از کارکرد درست نفروستومی اطمینان حاصل شود.
خطرات و عوارض نفروستومی
برای نفروستومی خطرات شناخته شده ای وجود دارد ولی در کل این روش پیچیدگی ها و عوارض خطرناکی به دنبال ندارد. خطرات مربوط به نفروستومی به شرح زیر است:
- خونریزی شدید (یا هموراژ): 1 تا 3 درصد موارد (تا 3 بیمار از 100 بیمار)
- جابه جایی لوله: 1 درصد موارد (تا 1 بیمار از 100 بیمار)
- انسداد لوله: 1 درصد موارد
- عفونت های شدید: 1 درصد
- آسیب به بافت های مجاور: خیلی نادر است.
- آسیب به رگ ها که نیاز به برداشتن کلیه آسیب دیده را ایجاد می کند و یا منجر به امبولی کلیوی می شود: 1 درصد تا 3.6 درصد موارد
- مرگ در اثر هموراژ: در کمتر از 0.2 درصد موارد (تا 2 بیمار از هر 1000 بیمار)
- واکنش آلرژیک به مواد حاجب – این واکنش آلرژیک در کمتر از یک مورد از هر هزار بیمار یافت می شود.
مزایای نفروستومی
نفروستومی می تواند به حفظ سلامت کلیه و عملکرد درست آن ها کمک کند و از آسیب به کلیه ها و عفونت پیشگیری نماید. همچنین نفروستومی به تشخیص مشکل زمینه ای و عوامل مسبب بیماری کمک می کند. زیرا ماده حاجبی که از طریق سونوگرافی و یا ایکس ری وارد می شود، تصویر مناسبی از لوله های حالب ایجاد می کند و هرگونه مشکل و ناهنجاری را تشخیص می دهد. نفروستومی باعث می شود که دسترسی های مورد نیاز فراهم و به درمان مشکلات زمینه ای کمک شود. درمان می تواند همزمان با وصل کردن نفروستومی یا بعد از آن انجام گیرد.
سوالات متداول نفروستومی
چه پزشکی نفروستومی را انجام می دهد؟
در اغلب موارد نفروستومی توسط رادیولوژیست ها یا اورولوژیست ها (متخصص ارولوژی) انجام می گیرد.
محل انجام نفروستومی کجاست؟
نفروستومی در بخش رادیولوژی بیمارستان ها و معمولاً در قسمت آنژیوگرافی انجام می گیرد. این عمل همانند بسیاری از عمل ها نیازمند امکانات مختلفی مانند ایکس ری و دستگاه های سونوگرافی است.
نتیجه نفروستومی به چه صورت است؟
نفروستومی به تخلیه ادرار کمک می کند و کلیه ها به خوبی به فعالیت های خود ادامه می دهند و هر عفونتی با آنتی بیوتیک درمان می شود. معمولاً موفقیت این عمل بلافاصله بعد از وارد کردن لوله نفروستومی مشخص می شود.
آیا درمان جایگزینی برای نفروستومی وجود دارد؟
گاهی اوقات مشکل بیمار که باعث اختلال در روند طبیعی تخلیه ادرار شده است، با جراحی درمان می شود. ولی شاید جراحی را نتوان فوراً انجام داد و نفروستومی به کلیه ها کمک می کند تا به عملکرد خود ادامه دهند.
منابع:
https://www.insideradiology.com.au/nephrostomy/
https://www.healthdirect.gov.au/surgery/nephrostomy
https://www.cirse.org/patients/ir-procedures/nephrostomy/
